Inflacja – GUS 12,4% vs indywidualna 6,4% [PowerBI]
Często mamy odczucie, że inflacja jest wyższa niż podawana przez GUS. Wskaźnik cen konsumpcyjnych oblicza się na podstawie przeciętnego (uśrednionego) koszyka towarów i usług, który jest wypadkową wielu gospodarstw domowych. W związku z tym każde pojedyncze gospodarstwo domowe ma swoją indywidualną inflację (własną strukturę wydatków). Niektóre gospodarstwa doświadczają inflacji wyższej niż jej przeciętna wartość. W tym wpisie dowiesz się jak policzyć swoją indywidualną inflację.
WSTĘP
Odczyt inflacji w kwietniu 2022 r. wyniósł 12,4% w okresie r/r. Jest to najwyższy odczyt inflacji w ostatnich 24 latach. Nic dziwnego, że inflacja jest aktualnie odmieniana przez wszystkie przypadki a ludzie są nią bardzo żywo zainteresowani.
Na początku warto wytłumaczyć czym jest inflacja przytaczając słowa samego GUS’u, z całkiem dobrego opracowania „Co warto wiedzieć o inflacji?” z grudnia 2019 r.
„Inflacja jest procesem zmian cen w całej gospodarce. (..) Przez inflację rozumie się najczęściej średnie zmiany cen konsumpcyjnych towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe.”
„Doświadczenia wielu krajów wskazują, że niekiedy pojawia się rozbieżność między wzrostem cen odczuwanym przez konsumentów a faktyczną inflacją obliczaną przez urzędy statystyczne. Inflacja postrzegana jest zwykle wyższa od rzeczywistej. (…) Rozmiar inflacji jest przedstawiany przez jedną liczbę (wskaźnik cen), choć jej poziom może być nieco wyższy lub niższy dla koszyka zakupów pojedynczego gospodarstwa domowego. Decydują o tym odmienne preferencje konsumentów prowadzące do zróżnicowanych struktur wydatków gospodarstw domowych.”
„W interpretacji ekonomicznej inflacja (wzrost cen) rozpatrywana z perspektywy gospodarstwa domowego oznacza obniżenie siły nabywczej pieniądza. Na rynku detalicznym oznacza to, że przy niezmienionym dochodzie konsument jest w stanie kupić mniej towarów lub usług.”
Dla chętny zamieszczam dodatkowe szczegółowe materiały ze strony GUS.
- https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/
- https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/
- http://swaid.stat.gov.pl/SitePagesDBW/Ceny.aspx
ZAŁOŻENIA
W celu obliczenia indywidualnej inflacji przyjąłem następujące założenia:
- Do struktury wydatków przyjąłem wydatki z ostatnich 12 miesięcy, od marca 2021 r. do kwietnia 2022 r. Niektóre wydatki nie mają charakteru systematycznego i występują rzadziej niż inne.
- Nie uwzględniałem danej kategorii wydatków, jeżeli jej suma wyniosła mniej niż 100 PLN w ostatnich 12 miesięcy. Łącznie jest to ok 1% w skali mojego całego budżetu a po usunięciu tych danych łatwiej mogłem dokonać mapowania moich kategorii na główne kategorie GUS.
- W kategorii „Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii” oraz „Transport” przyjąłem swoje indywidualne zmiany cen adekwatnie 1% oraz 0%, ponieważ znam strukturę tych kosztów w czasie i nie obserwuje z tego powodu istotnych wzrostów. Szczegóły w dalszej sekcji wpisu.
- Mapowanie kategorii wydatków na główne kategorie GUS nie jest kwestią subiektywną. W przypadku wątpliwości każda główna kategoria posiada dziesiątki podkategorii i można to łatwo sprawdzić załączonym na końcu pliku Excel.
ANALIZA
W obliczeniach wskaźnika inflacji GUS wykorzystuje europejską wersję klasyfikacji dóbr i usług, tj. Europejską Klasyfikację Spożycia Indywidualnego według Celu (ang. ECOICOP). Główny podział wydatków w tej klasyfikacji przebiega według 12 działów zgodnie z głównym celem spożycia indywidualnego (zaspokojenie określonych potrzeb):
- dwucyfrowego – 12 działów
- trzycyfrowego – 44 grup
- czterocyfrowego – 110 klas
- pięciocyfrowego – 296 podklas
Pełną listę klasyfikacji znajdziecie w załączonym na końcu pliku Excel, natomiast na nasze potrzeby skorzystam z głównych 12 kategorii (działów).
Poniższa tabela prezentuje główne 12 kategorii wraz z ich przypisanymi wagami oraz zmianą cen (w porównaniu do kwietnia 2021 r.) w podziale na te podane przez GUS oraz moje indywidualne. Na żółto zaznaczone są moje modyfikacje zmian cen, które szczegółowo opisuje w dalszej części wpisu.
W celu wyznaczenia inflacji należy dla każdej kategorii pomnożyć wagę oraz zmianę ceny a następnie tak otrzymaną wartość zsumować dla wszystkich kategorii. Jest to zwykła średnia ważona.
Tak właśnie GUS obliczył wartość inflacji na poziomie 12,4% w kwietniu 2022 r. Moja indywidualna inflacja wynosi 6,4%, czyli aż o 6,0 punktów procentowych mniej niż ta podana przez GUS. Plik Excel znajduje się na końcu wpisu a szczegółowy komentarz do moich indywidualnych wag oraz zmian cen znajduje się dalej, pod kalkulatorem PowerBI.
KALKULATOR POWERBI
Poniżej jest zamieszczony kalkulator, który w przybliżeniu policzy Twoją indywidualną inflację. W kolumnie „WAGA INDYWIDUALNA (%)” należy wpisać wagi na podstawie struktury swoich kosztów w budżecie domowym.
Możemy wpisać wartości z przedziału od 0 do 50 z interwałem 0.5:
- Przykładowe dozwolone wartości: 0.5, 12.5, 25
- Przykładowe niedozwolone wartości: -1, 10.25, 60
Suma wartości wpisanych w tej kolumnie powinna sumować się do 100 (%). Jeżeli jednak nie chcemy uwzględniać danej kategorii w obliczeniach (bo indywidualnie nie odnotowujemy wzrostu cen) to możemy wpisać wartość 0. Suma wag będzie inna niż 100 (%) ale kalkulator automatycznie przeskaluje nasze wagi.
Żeby lepiej zrozumieć działanie kalkulatora podam przykład. Po wpisaniu wagi 25 (%) tylko dla jednej kategorii oraz pozostawieniu 0 w pozostałych kategoriach, nasza inflacja wyniesie tyle ile wynosi zmiana cen dla jednej kategorii. Na przykład, po wpisaniu tylko wagi indywidualnej na poziomie 25 (%) w kategorii „Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe” nasza indywidualna inflacja wyniesie 5,9%. Jest to równoznaczne z wydawaniem całego budżetu domowego (100%) na alkohol i papierosy.
W prawym dolnym rogu dla ułatwienia jest pokazana suma wpisanych przez nas wag. Wartość podświetli się na zielono, jeżeli suma wag będzie wynosić 100.
Muszę wyjaśnić jeszcze jedną ważną kwestię, dlaczego w zamieszczonym kalkulatorze PowerBI daję do wyboru tylko możliwość edycji wag, gdy sam edytowałem także zmiany cen?
- Po pierwsze – bardzo dobrze znam swój budżet, który prowadzę od blisko 10 lat i doskonale wiem, jak kształtują się moje wydatki.
- Po drugie – ludzie mają tendencję do „grzebania” w liczbach tak aby uzyskać oczekiwany wynik.
Wagi są wartością obiektywną (nawet jeżeli podamy je w przybliżeniu), natomiast zmiana cen może być kwestią bardzo subiektywną, tj. jest ryzyko kierowania się swoimi odczuciami. Jeżeli ktoś bardzo chce edytować zarówno wagi jak i ceny, to można to zrobić w zamieszczonym na końcu wpisu pliku excel.
MOJA INDYWIDUALNA INFLACJA – SZCZEGÓŁY
1) Żywność i napoje bezalkoholowe
Wydaje na jedzenie porównywalnie tyle co przeciętne gospodarstwo domowe (jako udział w całym budżecie, nie nominalnie). W swoim budżecie wydatki na alkohol klasyfikuje jako „żywność” co ma wpływ na kolejną kategorię.
2) Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe
Nie używam wyrobów tytoniowych a alkohol klasyfikuje jako „żywność” stąd nie jestem w stanie tej kategorii wyodrębnić i przypisałem wagę 0%. Efekt jest konserwatywny, tj. moja inflacja będzie minimalnie zawyżona z uwagi na większą zmianę cen w kategorii „Żywność i napoje bezalkoholowe” niż w kategorii „Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe”.
3) Odzież i obuwie
Bardzo rzadko robię tego rodzaju zakupy, stąd waga jest niższa niż w przeciętnym gospodarstwie domowym.
4) Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii
Moje wydatki w tej kategorii są podobne jak w przeciętnym gospodarstwie domowym. W tej kategorii, główne wydatki można podzielić na następujące zgodnie z klasyfikacją przyjętą przez GUS:
- Opłaty na rzecz właścicieli
- Konserwacja mieszkania lub domu
- Zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkiwaniem
- Nośniki energii
W okresie ostatnich 12 miesięcy moje opłaty z powyższych tytułów wzrosły dokładnie o 1% (niecałe 10 PLN). Wynika to z tego, że nie używam gazu do ogrzewania mieszkania, który zdrożał aż o blisko 50% oraz ceny energii elektrycznej mam stałe przez cały okres obowiązywania umowy.
Niektóre drobne podwyżki zostały skompensowane poprzez mniejsze zużycie wody i energii elektrycznej, jednak trudno jest to wyodrębnić per każda kategoria. Sumarycznie moje koszty użytkowania mieszkania wzrosły o 1% i taką właśnie wartość przyjąłem do kalkulacji.
5) Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego
W tej kategorii nie odbiegam drastycznie od średniej wartości, jednakże do wyznaczenie wagi przyjąłem okres krótszy niż 12 miesięcy. Wynika to z tego, że w zeszłym roku przeprowadziłem się do nowego mieszkania i musiałem je doposażyć. Jednakże przez najbliższe 10-15 lat nie mam zamiaru dokonywać podobnej operacji. Skrócony okres lepiej odpowiada moim aktualnym wydatkom, a uwzględnienie dużych wydatków o charakterze bardzo jednorazowym w mojej ocenie mogłoby zniekształcić wagi portfela.
6) Zdrowie
Struktura wydatków jest na podobnym poziomie jak w średnim gospodarstwie domowym.
7) Transport
Poprzez transport rozumie się następujące typy wydatków:
- Środki transportu
- Eksploatacja prywatnych środków transportu
- Usługi transportowe
W moim budżecie ta kategoria posiada wyższy udział niż w przeciętnym gospodarstwie domowym, ale aktualnie:
- Nie korzystam ze środków komunikacji publicznej.
- Samochód leasinguje i w ramach leasingu mam wszystkie przeglądy oraz np. wymianę opon już w cenie. Kwota raty leasingowej jest stała przez cały okres trwania umowy.
- Posiadam kartę paliwową, która w całości pokrywa moje zapotrzebowanie na benzynę.
Dlatego przyjąłem do kalkulacji zmianę cen na poziomie 0%. Jest to duży „uzysk” w mojej indywidualnej inflacji, ponieważ ceny w kategorii transport zmieniły się najmocniej, bo średnio aż o 21,1%.
8) Łączność
Struktura wydatków jest niższa niż w średnim gospodarstwie domowym.
9) Rekreacja i kultura
Struktura wydatków jest niższa niż w średnim gospodarstwie domowym.
10) Edukacja
W ostatnim roku nie miałem żadnych wydatków związanych z tą kategorią. Książki są klasyfikowane do kategorii „Rekreacja i kultura” i trudno jest mi wyodrębnić książki czytane dla przyjemności lub na cele edukacyjne.
11) Restauracje i hotele
Struktura wydatków jest na podobnym poziomie jak w średnim gospodarstwie domowym.
12) Inne towary i usługi
Ta kategoria jest u mnie zdecydowanie większa niż w średnim gospodarstwie domowym. Tutaj zaklasyfikowałem takie wydatki jak zakup biletów lotniczych oraz różne wydatki okolicznościowe, których na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy miałem całkiem dużo.
PODSUMOWANIE
Inflacja jest zjawiskiem można by rzec starym jak świat. W gospodarce wolnorynkowej okresy podwyższonej lub wysokiej inflacji mogą i będą się zdarzać. Niestety przyszło nam żyć w „ciekawych czasach” i aktualnie obserwujemy skumulowany efekt:
- Wychodzenia gospodarki z pandemii COVID-19, podwyższona inflacja była wręcz oczekiwana.
- Skutki wojny na Ukrainie w postaci wyższych cen surowców. Opał, gaz, benzyna – te kategorie produktów w ostatnich 12 miesiącach wzrosły o 76,5%, 49,2% oraz 21,5%.
Warto znać przynajmniej przybliżoną wartość swojej indywidualnej inflacji. Pozwoli nam to lepiej zrozumieć źródło dodatkowych kosztów i mając taką informację można na nią adekwatnie reagować. Poniżej przykłady:
- Rezygnacja z dóbr droższych na rzecz tańszych zamienników, np. mięso drobiowe wzrosło najwięcej, bo aż o 46,7%. Można uwzględnić w diecie więcej warzyw (wzrost o 12%) i owoców (wzrost o 6,6%), dobrze na tym wyjdzie nasze zdrowie i portfel :).
- Rezygnacja w całości lub w ograniczonym zakresie z jazdy samochodem na rzecz roweru – na tyle ile to możliwe.
- Uzupełnienie poduszki bezpieczeństwa adekwatnie do wzrostu naszych wydatków.
KALKULATOR EXCEL
Poniżej załączam plik MS Excel, w którym możecie sprawdzić szczegóły inflacji na kwiecień 2022 r.
Plik MS Excel zawiera następujące zakładki:
- GUS 04-2022 – szczegółowe informacje o zmianach cen na kwiecień 2022 r.
- GUS WAGI – szczegółowe wagi stosowane przez GUS. W kolumnie A jest nałożony filtr na najwyższy poziom kategorii, po odfiltrowaniu można zobaczyć wszystkie szczegółowe kategorie oraz stosowane wagi.
- STRUKTURA WYDATKOW – struktura moich wydatków w okresie ostatnich 12 miesięcy na potrzeby wyznaczenia wag.
- INFLACJA – wyznaczenie inflacji GUS oraz indywidualnej.
Wpisy o podobnej tematyce
Wynagrodzenia – średnia vs mediana [PowerBI]
W 2022 r. GUS opublikował dużą analizę dotyczącą poziomu oraz struktury wynagrodzenia brutto w Polsce za październik 2020 r. Za pomocą interaktywnych wykresów w PowerBI przedstawiam wynagrodzenie brutto w podziale na krotność wynagrodzenia, staż pracy w latach, decyle w tym medianę, płeć oraz główne grupy zawodowe.
Finanse osobiste – czynsz za mieszkanie vs inflacja [Excel]
Mój czynsz za mieszkanie od 2023 r. obniżył się o 10%. Pomimo podwyżek cen energii (ogrzewanie, energia elektryczna, etc.) moje zużycie w mieszkaniu istotnie spadło, czego finalnym efektem jest niższy czynsz. W tym wpisie dokładnie analizuje mój czynsz oraz zestawiam go z danymi o inflacji.
Nieruchomości – cena realna [PowerBI]
Realne ceny nieruchomości bronią się przed inflacją CPI w długim okresie. W krótkim okresie bywa różnie. W załączonym kalkulatorze PowerBI możesz sprawdzić, ile wynosi realna cena nieruchomości oraz przeprowadzić prostą analizę typu „co jeśli”.